Udhekryq

“Udhëkryq” i Odise Plakut, larg retorikës së përditshme letrare

Panteoni letrar ka nevojë të shfaqet me të gjitha ngjyrat e të marrë trajta të ndryshme, pamje me specifika të dukshme ndërkomunikuese. Duket se një mision të tillë i ka vënë vetes prozatori Odise Plaku, i cili këtë radhë paraqitet para lexuesit në gjininë e novelës.

Nuk është rastësi që dëshira, talenti dhe vullneti të qendërzohen e të puqen te Plaku për të nxjerrë xhevahire letrare të një lloji tjetër, larg retorikës së përditshme letrare. Herë pas here ai ka ditur të trokasë në ndjenjat njerëzore e ta bëjë lexuesin të mendojë gjatë.

I njohur gjerësisht si një krijues që di të pasqyrojë jetën njerëzore me ngjyrat sociale e emocionale, Plaku ka performuar formësim të qartë trajtesash.

Nuk kishte si të ndodhte ndryshe edhe në dy novelat e paraqitura së fundi, dritën e të cilave duket se e merr nga jeta, nga bota që gjallon, nga lumenj ndjesish, që tejçojnë artin e tij. Si autor i disa prodhimeve letrare, ai e njeh mirë detajin brenda gjallesës, qenies; ngjitet, zbret, lëshon, hyn nën lëkurë, nginjet, kërkon, rrëfehet si shpirt i bërë një me personazhet e tij. Modernizmi, si shenjim letrar, paraqitet kësisoj në paraforma të tejdukshme, të cilat plotësojnë entitetin e prozës në përgjithësi dhe të novelës në veçanti.

Përmes një gjuhe të thjeshtë e detajeve sqaruese, tek Odiseja shohim rrëfimin e sinqertë të një autori që botën e do ndryshe, më të bukur, çka bën që në novelat e tij të gjejmë pika takimi me rrëfimet e Uilliam Gadisit. Atë e deh paqja. Ai e kërkon paqen. Ai e përçon paqen. Mesazhi i dy novelave, kryesisht i novelës “Fëmijëri e përdhunuar”, është kambanë alarmi, është zëri i së vërtetës, zë që nuk njeh botë tjetër veç Botës së Mirë.

Trajtimi i një çështjeje delikate siç është abuzimi me të miturit në një OJF të licencuar si institucion bamirësie, por që cenon në mënyrë flagrante të drejtat elementare të fëmijëve, madje arrin deri në shpërfytyrim të personalitetit fëmijëror, kërkon vigjilencë intelektuale, betejë të cilën autori e ka të fituar.

Plaku nuk është thjesht dhe vetëm përshkrues, ai gjen definicione për të përkufizuar materien. Vëmë re se në një përshkrim sintetik mediatik ai zbulon gjithë “nëntokën” e së ashtuquajturës “bamirësi”, si në paragrafin e mëposhtëm:

“Më në fund, gjykata shpalli fajtorë dy shtetas britanikë, të cilët akuzohen për marrëdhënie homoseksuale me të mitur me më shumë se një person. Ata kanë punuar si vullnetarë në fondacionin “Syri i Qeshur”, që drejtohej nga Xhon Uoker, dhe kanë abuzuar seksualisht me fëmijët pa përkrahje të strehuar në këtë fondacion, që kryesisht janë të komunitetit rom. Gjykata vendosi t’i dënojë ata me nga 20 vjet heqje lirie dhe t’i shpallë persona të padëshirueshëm”.

Pena e autorit nuk bën kompromise, ashtu si dhe shpirti i tij, që përflaket për të gjetur zgjidhje, qetësi, por që fatkeqësisht në humbëtirë mbetet sërish zë i çjerrë, pasi historia vazhdon të përsëritet. Dhe ai e mbyll novelën e parë me frazën “…një tjetër maniak kishte përdhunuar një të mitur”.

Autori nuk kërkon vetëm të japë mesazhin e mbrojtjes të popullatës rome nga diskriminimi, të ruajtjes së dinjitetit dhe trajtimin me seriozitet të fëmijëve të këtij komuniteti. Pena e tij e kapërcen këtë realitet brenda një kufiri social për ta përgjithësuar si fat të një shoqërie që kurrsesi s’duhet të quhet e dështuar. Meritë e padiskutueshme e tij është kalimi i idesë kryesore nga e veçanta tek e përgjithshmja dhe anasjelltas.

Brenda të njëjtit katarakt, Plaku fut në hulli si një viadukt suportues edhe plagën e rëndë të emigrimit. Ai na sjell me mjeshtëri gjendje e rrethana të ndryshme, të cilat flasin më shumë sesa gjithë rrëfimi i një drame. “Sapo ra nata, nga thellësia e atij pylli të vogël filluan të dilnin njerëz. Viktori hodhi sytë rrotull dhe befas u drodh. Sa shumë njerëz kishte fshehur ai pyll gjysmak! Shumë! Ishte një ikje apo arratisje?”, – lexojmë te novela “Shtëpia gri”.

Ndajfolja “shumë” dhe më pas pyetja retorike “ikje apo arratisje?” sjellin qasje edhe ndjenjësore, edhe sociale, edhe dramatike; edhe kaos, edhe frikë, edhe humbje, edhe dashuri në ikje, edhe pranverë pa lule, sepse aty gjithçka mban erën e vdekjes. Shuhet një jetë njerëzore apo vdes një gjallesë, apo mos ndoshta po vdes një e sotme në mungesë, apo po vdes thellësisht një vend gjeografik si nocion shoqëror? Për ta thelluar dhe theksuar idenë e tij, autori shkon deri në tragjizëm kur thotë: “Një jetë kishte mbetur larg vendit”.

Proza moderne e Plakut elaboron mirë ngjarjet, që janë produkt i aktualitetit tranzitor shqiptar në këta 24 vjet. Ato shihen së jashtmi dhe së brendshmi, dhe nga këtu autori formon qartë simbiozën formë–përmbajtje, ndërsa rrëfimi prozaik nuk ia kushtëzon paraqitjen e figuracionit, dëshmi e patjetërsueshme e tij: “Brenda tij rridhnin përrenjtë e dhembjes, të shoqëruar nga trokitjet e tmerrit…”

Odiseja ka një gjeografi të qartë në prozën e sjellë. Ai rravgon në peripecitë e shqiptarëve në kërkim të një jete të re. Për t’i shpëtuar gjendjes ekonomike e sociale ata bënë sakrificat më sublime, gjë që shpesh u kushtoi edhe jetën.

“Fjalët e gjuhës së huaj nguleshin si heshta majëmprehta në veshët e tyre. Nuk bënë zë. U ulën të gjithë në tokë, pastaj u shtrinë barkas rrafsh me tokën. Rrinin si të vdekur me buzët mbështetur në tokën e lagësht, edhe frymëmarrjen e rralluan. Në fytyrat e tyre endej lutja për të shpëtuar. Dhe fati këtë herë qe me ta”, – shkruan autori te novela “Shtëpia gri”. Një udhëtim i frikshëm. Një përshkrim që të mbyt emocionalisht.

Duhet theksuar se autori jep mesazhe të qarta, duke e kryer mirë rolin e misionarit në letërsi. Në fund të novelës ai e kthen personazhin e vet në gjirin e familjes, në dheun e mëmës dhe të babës, aty ku çdo shqiptar duhet të japë të qarën e të qeshurën e parë, të jetojë dinjitoz e krenar për këto troje.

I qartë, i saktë, i prirur për përshkrime deri në imtësi, Plaku e sjell të gjallë jetën reale dhe, nga ana tjetër, mjeshtërisht paraqet situata të tilla që lexuesi të përfshihet e të bëhet pjesë e rrëfimit, e jo vetëm si gjendje shpirtërore. Korpusi letraro-estetik i Odise Plakut ka një mënyrë të veçantë, origjinale e të kualifikuar.

Ky libër, që pa dyshim duhet lexuar, ndan letraren nga joletrarja, artistiken nga joartistikja, tekstin me vlera nga antivlera, dhe i gjithë ky dallim bëhet me një dukshmëri ndikuese në letërsi. 

Libri “Udhëkryq” duhet konsideruar një model ligjërimi letraro-artistik, që ka në qendër objekte letrare e paraletrare, ku pavarësisht dramave që mbart, vjen si juga edhe përjetimi i mirë. Kjo i jep dinamikë rrjedhës narrative të autorit, që tek-tuk bën shpërthime eseistike.

Dhe këtë e bën me vetëdije të plotë, duke e vënë si një garniturë të strukturës, por dhe të boshtit mendimor në tërësi të veprës së radhës. Në këtë libër, Plaku ka sjellë edhe harkore, edhe vija pa bashkim, edhe rrathë viciozë të fateve njerëzore. Dhe ky është prozatori befasues, i cili di të të zërë në kurthin e rrëfimit.

Majlinda Nana Rama