Si te dobesohemi

Vite më parë ekzistonte një shprehje që përdorej për njerëzit që kërkonin të dukeshin si të fuqishëm ”mos më bëj si një person 100 kilogramësh”. As që mendohej se do të vinte dita kur në vendin tonë shëndeti i tepërt, ose siç quhet ndryshe obeziteti, të shndërrohej në shqetësim dhe kërcënim për shqiptarët, pasi njerëzit e shëndoshë, apo shumë të shëndoshë kanë qenë mjaft të rrallë.

Pjesa më e madhe e njerëzve i përkisnin kategorisë të njerëzve me trup normal apo të dobët. Nuk janë të pakta rastet kur shëndoshja trupore ka qenë e lakmuar dhe madje quhej dhe tipar bukurie. Një fëmijë quhej i bukur nëse ishte “buçko”, ndërsa një grua preferohej të ishte e mbushur dhe më forma të kolme.

Gjatë dekadave të fundit, mbipesha  pothuajse ka pushtuar gjithë globin. Më shumë se 1 miliard njerëz në botë janë sot me mbipeshë trupore, nga të cilët 300 milion i përkasin kategorisë obezë të gradës së dytë ose të dhjamosur rëndë. Kjo shifër bëhet akoma  më alarmante, sidomos kur bëhet fjalë për fëmijët.

Nga viti 1970 numri i të rinjve dhe fëmijëve obezë në Evropë është rritur 10 herë. Obeziteti përbën tashmë epideminë më të re, që po pushton gjithë planetin, ndaj me të drejtë quhet GLOBEZITET.

Paradoksi i obezitetit për një vend si vendi ynë që historikisht ka vuajtur nga nënushqyerja dhe uria, lidhet me faktin që varfëria është ekzistente dhe në ditët e sotme, edhe pse jo shumë larg jetës luksoze, makinave të tipit të fundit,vilave ekstra të shtrenjta, jetës mondane që bën një pjesë e caktuar e shoqërisë.

Mangësitë, njëanëshmëria dhe vështirësitë e sigurimit të ushqimit hasen ende sot gjerësisht tek shqiptarët. Në vitin 2003 në vendin tonë 37.3 % e njerëzve vuanin nga pamjaftueshmëria ushqimore kronike prej të cilëve 17.3 %  cilësoheshin në gradë të rëndë.

Varfëria, paaftësia dhe padija për të zgjedhur dhe për të blerë, ushqimet e duhura, thelbësore dhe të nevojshme për mirëqenien e shëndetit, kanë krijuar një lloj të ri kequshqyerje e cila nuk lidhet aq me sasinë e ushqimit të konsumuar, se sa me cilësinë e tij, me përbërjen, gatimin, ofrimin, shit -blerjen, reklamimin, përzgjedhjen dhe preferencat e reja të ushqimit dhe kalorazhin e lartë.

Në shtresat e varfëra të popullsisë, është shtuar ndjeshëm konsumi i ushqimeve të pasura në sheqerna dhe yndyrna shtazore të cilat janë më të lira si çmim, por fatkeqësisht janë dëmtuese për shëndetin. Për pasojë obeziteti, dikur i frikshëm kryesisht për të pasurit, po shtrin putrat e tij tani edhe në kontinentet dhe territoret e vendeve të varfëra shumë milionëshe.

Ushqimi i njerëzve varet nga  të  ardhurat  mesatare, prodhimet ushqimore, furnizimi, shpërndarja tregtimi, reklamimi dhe konsumimi i tyre. Demokratizimi dhe tregu i lirë falë ndryshimeve ekonomiko – shoqërore në botë, Evropë dhe tek ne mundësuan rritjen e produktivitetit, shkëmbimin e lirë, globalizimin e biznesit ushqimor dhe furnizimin me ushqime të shumëllojshme, kryesisht të importuara.

Ky treg i lirë përveç “kenaqësise të momentit”, krijoi rreziqe të reja për shëndetin e njerëzve tanë, si konsumimin e tepërt të disa ushqimeve potencialisht të rrezikshme për shëndetin veçanërisht ato të parapërgatitura, të industralizura, të superkoncentruara me sheqer, yndyrna shtazore, alkool dhe në tërësi me kalorazh të lartë.

Tregu i lirë dhe reklamimi krijuan preferenca të reja dietike ushqimore të popullatës sonë . Ushqimet natyrale me produkte të freskëta, zarzavate, fruta, fibra, bukë të zezë, qumësht dhe produktet tradicionale nuk po preferoheshin më.

Në një kohë rekord dhe vetë fermerët që i prodhonin u kthyen në hileqarë, duke përdorur për rritjen e produkteve të tyre  hormone. Ushqimet e importuara, ato të gatshme dhe gjysëm të gatshme, fast food-et, pijet e ndryshme me gaz si dhe pijet alkoolike me shije të reja por me kalorazh të lartë dhe përbërje ushqimore kryesisht yndyrore, sheqerore dhe alkoolike pushtuan tregun dhe u bënë shumë shpejt pjesë e  rëndësishme e  mentalitetit shqipëtar .

Bashkë me to u spostua gradualisht dhe vendi i ngrënies. Vihet re që një pjesë mjaft  e mirë e njerëzve kanë hequr dorë nga ushqimi tradicional familjar shtëpiak në atë “me shoqëri” në lokal.

Të gjitha së bashku kanë krijuar edhe tek ne një BUM ushqimor dhe kalorik të paparë, që i tërheq njerëzit tanë me kënaqësitë dhe shijet e reja gastronomike.

Një tjetër rrezik i tmerrshëm përveç ushqimeve hiperkalorike dhe gamës të gjerë të produkteve ushqimore është dhe pasiviteti fizik. Ky pasivitet  është pasojë e urbanizmit, shpërnguljes masive nga fshati në qytet, numrit pafund të makinave që ka zëvendësuar ecjet e dikurshme me këmbë ose biçikletë , ashensorët e tmerrshëm që kanë zëvendësuar uljet dhe ngjitjet pafund nëpër shkallë, telefonia celulare që tashmë të zgjidh punët në një çast të vetëm pa qenë aspak e nevojshme të bësh ecejake të tëra për të mbaruar punët e nevojshme, qëndrimit të stërzgjatur përpara TV apo qëndrimi me orë të tëra në internet. Mbi 60 % e të rinjve tanë nuk arrijnë të kryejnë aktivitet fizik sistematik as dy herë në javë për të ruajtur  linjat trupore.

Ushqimi nuk është si ajri frymëmarrjes. Organizmi merr dhe mban vetëm aq ajër sa i duhet, tepricën e nxjerr. Me ushqimin nuk ndodh kështu. Ushqimi është “karburanti”, nga djegia e të cilit vihen në lëvizje dhe punë të pandërprerë qelizat e trupit. Tepricat e tij, organizmi nuk i nxjerr jashtë, por i depoziton si “karburant” rezervë. 

Me anë të këtij mekanizmi fiziologjik mbrojtës, organizmi siguron rezervat për rastet e mungesës së ushqimit. Depozitimi i tepricave kalorike kryhet në formë dhjami. Ky formohet nga kaloritë e tepërta të grumbulluara, nga pasiviteti, nga mbiushqyerja dhe mos djegia prej trupit të kalorive të marra me ushqim. Depozitimi i dhjamërave edhe pse vetë trupi përpiqet ta ruajë për një ditë të vështirë, për fat të keq shndërrohet  në një “sëmundje të tmerrshme” brenda organizmit .

E keqja e obezitetit nuk është vetëm ana estetike. Ai krijon sëmundje dhe është kanosje për shumë sëmundje.  Bilanci i viktimave të obezitetit në botë është mjaft i frikëshëm: 600 milion njerëz me hipertoni arteriale, 177 milion me diabet, 20 milion me kancer, dhe 20 milion me sëmundje ishemike të zemrës dhe të arterieve të trurit.

Nëpërmjet sëmundjeve të mësipërme vetëm në vitin 2005 obeziteti shkaktoi vdekjen e 35 milion njerëzve : 7 milion prej sëmundjes ishemike të zemrës, 5 milion aksidentet vaskulare të trurit, 7 milion nga hipertensioni, 7 milion kanceri, 4 milion të vdekur në vit i atribuohen diabetit, 4.4 milion të vdekur në vit nga  hiper kolestroli. Duke iu referuar këtyre shifrave me plot gojë themi që kjo është një luftë e re botërore.

Sipas një ankete  26% e vajzave shqiptare vuajnë emocionalisht prej mbipeshës trupore, ndërsa  sipas  një studimi të fundit të Bankës Botërore, në krahasim me dhjetë vite më parë, në Shqiperi vdekshmëria nga sëmundjet e zemrës, sëmundjet e vazave të gjakut dhe kancerit është rritur 40 %. Këto shifra tragjike si shkaktar kryesor njohin obezitetin.

Anila Kalleshi