Gjergj Bubani, vepra e zgjedhur 3

Në vend të parathënies: Pamfleti shqipëtar: Brumbulli

Disa fjalë përmi pathologjinë politike-shoqërore dhe përmi hirurgjinë gazetare

          Jeta politike dhe shoqërore e një populli prezenton edhe pjesa pozitive, edhe pjesa negative: një zinxhir me veriga prej drite edhe prej errësire.

          Fatkeqësisht, shumë herë, manifestacionet pozitive nuk janë përveçse atome ultramikroskopike përpara dallgëve të dyshimta që mbytin, ndalojnë zhvillimin normal edhe rrezikojnë të arthmin.

          Shumë herë mjafton që përmi masën e rraskapitur të qytetarëve të shtrohet një frymë lodhjeje dhe indiference për jetën publike dhe era e fatalitetit hap portën për taboret e një oportunismi skandalos edhe pa skrupull.

          Një minoritet i formuar prej bykut të shoqërisë, një minoritet që gjuan në ujrat e turbullta të interesit privat dhe që vërtitet rreth strumbullarit të fitimit, i ngritur në ofiqe të lartë, munt t’i sjellë kombit dëme më të mëdhenj sesa ato që munt t’i sjellë edhe armiku. Shumë herë është më lehtë të mpruhesh prej armikut, sesa prej atij që e mbeson mik…

          Mjetet për të shpëlarë jetën dhe atmosferën publike prej këtij balasti të dëmshëm mund të ndryshojnë midis tyre, megjithëse qëllimi është gjith’ ay.

          Shkurtazi mund t’i ndajmë këto mjete në dy: një mënyrë direkte edhe një tjatër indirekte.

          Edhe e para mënyrë - e cila realizohet me anën e një grushti të fortë prej burri shteti - sa edhe e dyta - e cila realizohet me anën e shtypit - lypin fuqi pozitive intelektuale dhe shpirtërore.

          Më poshtë do flasim për mënyrën e dytë, e cila munt të veshë ose një formë të ngadalshme - me formimin e një ndërgjegjie publike të kthjelltë - ose një formë arrogante: pamfleti.

          Pamfleti është një zjarr që derdhet prej një shpirti të math, i cili i shikon padrejtësitë dhe i urren. Ay përvëlon objektin kundrejt të cilit vërtit shigjetat e “muzës” ahmarëse, tregon inkapaçitetin në robën e turpshme të nulitetit varfanjak edhe e fshikullon me helmin e frazës.

          Pamfletari përdor shumë herë më të hidhurat ekspresione të gjuhës duke prekur edhe trivialin. Pa fjalë se ndryshe rrjedhjet nuk munt të jenë pozitive: armiku nuk goditet as me lule e as me doreza të mëndafshta.

          I këtillë qëllim shpëtimtar pati armatosur në kohën e kaluar një Aristophan ose një Juvenal, një Rabelais ose një Cervantes (krijonjësi i legjendarit kavaler Don Quichote dela Mancha), një Voltaire edhe më vonë pati njomur me helm pendën e të frikshmit Henri Rochfort (me anën e fletores “La lanterne” ) qindvjetori i të cilit u festua përpara një muaji.

          Nga të rinjtë mund të kujtojmë italianin Giovanni Papini, autori paradoksal i “Stroncature” edhe “Storia di Cristo”, francezin Leon Daudet ose rumunët Jorga edhe Arghezi.

          * * *

          Në shqipen tonë munt të kemi mburjen e hidhur se kemi një faunë pamfleti relativisht të madhe. Vuajtjet e panumërta të së shkuarës edhe të tanishmes patnë shtrënguar shumë shkronjëtorë të vishen me këtë armë.

          Në kohën kur ndërgjegjia kombëtare ish oftikosur prej Stambollit e prej Athinës, shigjetat e patriotëve kishin si objekt këto dy qëndra edhe influencat e tyre shkatërronjëse. Vëzhgonjësi i fletoreve dhe i kalendarëve të vjetër ka rastin të hasë epithetet më të frikëshme për Fanarin, Portën e Naltë dhe agjentët e tyre. Fletorja “Drita” që dilte në Sofje, kish, përveç drejtorit të saj Shahin Kolonja, bashkëpunëtorë panfletarë arrogantë.

          I ndyeri veteran Mihal Grameno ka qënë një pamfletar             i shkëlqyeshmë jo vetëm i shkrimit, po edhe i fjalës. Ay pat krijuar veprën “Mallkimi i gjuhës shqipe”, si edhe vargun e artikujve përmi “Honxho - Bonxhot”, tek përvëlon frymën oportuniste të bykut të memurëve arnaut-otomanë. Po asnjë nga pamfletarët shqipëtarë nuk ka arrirë kulmin eksuberant të prekur prej BRUMBULLIT.

          Njohës praktik dhe psikolog i fellë i gradës së zhvillimit të përgjithëshmë të popullit shqipëtar, mundi të identifikohet me aspiracionet dhe vuajtjet e tij dhe pastaj të shtrydhë në një formë kosenkuente vuajtjet dhe zemërimin e përgjithëshmë.

          I lindur poet, me imagjinacion të rrallë dhe me frymë inventive, mundi të drejtojë talentin e tij në luftën për pastrimin e jetës shoqërore dhe politike nga marsmi i dëmshëm që e zotëron.

          Dyke qënë se mënyra më “ad-hoc” për të përhapurit të pamfletit është sot forma e vjershës, e zgjodhi atë dhe e kultivoi me një mjeshtëri të rrallë.

          Në kohën e fundit pati rastin të na provojë se mund të hedhë shtijat e satirës jo vetëm me harkun e poezisë dhe të një proze gazetare elegante, po edhe me anën e formës letrare, si në komedinë “Komunisma e Korçës”.

          Brumbulli është sot gazetari që lëçitet integral dhe me shumë interes në Shqipëri dhe jashtë. Në një anketë personale, midis shumë lëçitësve mësova se shtylla që lëçitet herën e parë në fletoren “Shqipëria e Re” është shtylla “brumbullore”. Pamfleti i Brumbullit është një kontestim i pamëshirshëm i jetës politike.

          Shërbimi që i sjell përparimit tonë, është një realitet i pakontestuarshmë dhe vetëm subjektiviteti miop i disave “objekte” përpiqet të mos e vështrojë.

          Nga disa numura të vjetra të “Shqipërisë së Re”, të cilat i hasa rastësisht, do radhos më poshtë pak fije nga shigjetat brumbullore. Ja se qysh karakterizon atmosferën politike inkonsekuente dhe me përdredhje misterioze. Çekrezit, i cili pak kohë pas burgimi, emërohej në një nëpunësi të naltë, i thotë:

          “Dje të shpinin për gjykim

          Rreth përqark me bajoneta,

          Sot të hipin në Diktim,

          T’i gjykosh, or tungjatjeta!”

          Ose, tjatër herë:

          Një gradim e dy dënime,

          Dy dënime e tre gradime.

          Dhe për të pasqyruar gjendjen anemike të revistës “Ora”:

          “Dje të thoshin Telegraf

          Dhe e nxirnje pallën fora,

          Sot prej goje s’nxjerr një llaf

          Se ta thonë emrin… Ora”

          Kur është fjala për parlamentarët tanë, penda e Brumbullit nuk njomet në ngjyrë po në helm. Satira “Sikur t’isha deputet” dihet përjashta prej më të shumëve nga lëçitësit:

          “Sikur t’isha, vaj medet,

          Sikur t’isha deputet…”

          Për “simpatikun” prefekt “neoshqipëtar” ka gjithënjë shtija të mprehta:

          “Korça na u bë gërmadhë

          Edhe mi gërmadhit rri

          Si ndonjë Neron i ri

          Me kuror’ prej misërishta

          Abedini Nepravishta”

          Më parë pat parodizuar këngën “Ububu, moj nëno”:

          “As ububu moj nëno,

          Në Korçë s’mund të vij

          …E di se nëpër male

          Katilë s’gjenden sot,

          Se dale me nga dale

          U mbushnë zyrat plot…”

          Në prozë kollona “Fjalë në erë” përmban fshikulla arrogante të pamfletit brumbullor.

          * * *

          Se një kretin i interesuar munt ta quajë “shejtan”, se një pseudointelektual me shpirt varfanjak munt t’a quajë “karagjos” ose “pa kripë”, se një oportunist negativ munt ta quajë “të rrezikshëm”, rrufeja e Brumbullit vazhdon veprën e saj hirurgjike.

          Pamfleti brumbullor është një art, një ekspresion etik i gjendjes së sotme, është dhembja e përgjithëshme e shkuar nëpër prizmën e një fryme komplekse.

          Po nuk mjafton kaq. Midis pamfletit përgjithësisht edhe pamfletit brumbullor është edhe një ndryshim.

          Midis radhëve plot rrufe dhe shigjeta shkëlqejnë lotë dhembjeje, një dhembje e sinqertë njerëzore:

          …“Kallamoq në s’ka mileti

          Në lot poker deputeti…”

          Ose:

          “Ari ynë shkon e shket

          kapërcen të thellin det

          edhe vete në… kurbet”

          Tjatër herë:

          “Gjersa të mbarohen format

          Dhe të vijn’ ato reformat,

          Nuk është çudi për besë

          Bujk më këmbë të mos mbesë”

          Poezia brumbullore është një qeshje e mbytur në lot. Brumbulli thotë duke qeshur gjëra të cilat lipset t’i lëçitim duke qarë…

          Duke lëçitur këto fije sugjestive nga dhembjet tona kolektive, më kujtohen ditët mistike të verës, kur rrezet e djellit përdridhen me pikat e shiut, më kujtohet nënëqeshja e një foshnje qepallat e së cilës janë plot lotë.

          Një poet i anëve të Seine-s pasqyronte kësilloj këtë gjendje shpirtënore tragjike:

          …et quand je pleure je ris,

          Et puis rigole, rigole!1)

                    Vështroni me vërejtje: në lotët dhe gajasjet brumbullore pasqyrohet më e tmerrshmja tragjedi e kësaj epoke udhëkryqje…

M. Kuteli

“Shqipëria e re”, viti 1931, Nr. 459

Biblioteka e Akademisë së Shkencave Bukuresht, Rumani

______________

1) ...Kur qaj, un’ edhe qesh,

   bëj dhe qyfyre e shaka!

Shkrimi është pjesë e hyrjes së botimit